O galego, como todas as linguas románicas, distingue entre perfectivo e imperfectivo no pasado, mais non no presente ou no futuro*.
Esta distinción causa abondos problemas aos estudantes de galego que non teñen unha lingua románica como lingua nativa. Cal é, xa que logo, a diferenza entre cantaches e cantabas?
De entrada, non sempre é posíbel facer unha distinción clara entre ambos os tempos verbais, isto é, que a distinción aspectual non é pertinente por mor da natureza semántica dos verbos. É así, que son practicamente intercambiábeis os dous tempos nestes exemplos caso non haxa referentes temporais:
- Cando cativo, estudei/estudaba solfeo.
- Por mor da tormenta imprevista, a xente correu/corría a se abeirar
- O filme foi/era ben tedioso, que decepción.
Porén, noutros casos, a diferenza é clarísima: o pretérito fai referencia a accións puntuais, mentres que o copretérito fai referencia a accións iterativas. Exemplos puntuais son:
- O volcano estoupou hai media hora.
- Deu un concerto espléndido.
- Falou con moito xeito.
- Esta noite durmín moi ben.
Exemplos iterativos son:
- Miña avoa falaba alemán moito ben.
- Estreaban todos os filmes de mércores.
- Contaba o meu avó que alí xogaban eles cando nenos. (en troques: contoume o meu avó... indicaría que só o fixo unha vez)
Nas cláusulas temporais introducidas con cando o normal é que o verbo vaia en pretérito, porén na cláusula principal pode ser pretérito ou copretérito:
- Cando chamou, eu durmía profundamente (non *durmín)
- Cando casaron, ambos deles eran moi novos (non *foron)
- Cando tiven o accidente, atendéronme axiña (e non *atendíanme)
Algunas pistas para usar o pretérito ou o copretérito veñen da man dos referentes temporais. Deste xeito, co pretérito úsanse referentes do tipo: unha vez, dúas, veces, moitas veces,
- Vin dúas veces ese filme (e non *vía dúas veces ese filme).
En troques, o copretérito pode ir acompañado de referentes menos concretos: decote, a miúdo, normalmente, etc. (como se ven, son adverbiais que expresan hábitos ou procesos/accións reiterativas):
- Normalmente lía antes de durmir.
Obsérvese esta curiosa distinción:
- Falou ela todo o tempo e máis ninguén (i.e., nunha reunión)
- Falaba ela sempre e máis ninguén (i.e., en todas as reunións)
____________________
* A distinción de aspecto si é un fenómeno propio das linguas eslavas, embora a distinción de aspecto non existe nas máis das linguas xermánicas. Apenas o inglés desenvolveu un tipo de aspectualidade distinguindo entre tempos simples e continuos.
